İCRA HUKUKUNDA HACZİ KABİL OLMAYAN (HACZEDİLEMEYECEK) MALLAR

Giriş

İcra ve iflas hukuku, bireylerin ve kurumların borçlarını ödeyememesi durumunda alacaklıların haklarını korumayı amaçlar. Ancak bu sürecin toplumsal ve bireysel dengeleri gözetmesi esastır. İşte bu dengeyi sağlamak adına, İcra ve İflas Kanunu bazı mal ve hakların haczedilmesini yasaklamıştır. Bu yazıda, haczi kabil olmayan malların kapsamını, hukuki gerekçelerini, Yargıtay’ın uygulamalarını ve hukuka aykırı yapılan hacizlere karşı şikayet sürecini ele alacağız.

Haczi Kabil Olmayan Mallar Nelerdir?

Haczi kabil olmayan mallar, borçlunun borcunu ödemek amacıyla haczedilemeyen mal ve hakları ifade eder. Bu mallar, borçlunun veya ailesinin asgari yaşam standartlarını korumayı ve toplumsal düzeni sağlamayı hedefler.

1. Borçlunun ve Ailesinin Geçim Araçları:

   • Borçlunun ve ailesinin yaşaması için zorunlu olan eşyalar haczedilemez. Örneğin:

     • Ev eşyaları (temel ihtiyaçlara yönelik olanlar),

     • Giysiler,

     • Gıda ve yakıt stokları.

       
       

2. Borçlunun Mesleğini İcrası için Zorunlu Araçlar:

   • Borçlunun mesleğini veya geçimini sağlamak için gerekli olan araçlar, belirli bir sınır dahilinde haczedilemez. Örneğin:

     • Esnafın dükkanındaki temel ekipmanlar,

     • Çiftçinin tarım aletleri ve hayvanları,

     • Sanatkarın mesleğini icra etmek için kullandığı araçlar.

       
       

3. Eğitim, Sağlık ve Kamu Hizmeti Amaçlı Mal ve Haklar:

   • Öğrencilerin eğitim araçları (kitap, bilgisayar),

   • Sağlık hizmetine yönelik malzemeler (tıbbi cihazlar),

   • Kamusal faaliyete özgülenen araçlar.

     
     

4. Sosyal Güvenlik ve Yardım Amaçlı Ödemeler:

   • Emekli maaşı, dul ve yetim aylıkları gibi sosyal güvenlik ödemeleri,

   • Yardım amaçlı ödenen diğer sosyal destekler.

     
     

5. Kişisel Hak ve Özgürlüklerin Korunması:

   • Borçlunun maddi olmayan kişisel hakları ve manevi varlıklarına yönelik haciz uygulanamaz.

Somut Uyuşmazlıklar Bakımından Yargıtay’ın Bakış Açısı

• Borçlunun Temel Yaşam Alanı ve Taşınmazların Haczi

  Borçlunun temel yaşam alanı olan konutunun haczedilememesi kabul edilmektedir. Ancak borçlunun birden fazla taşınmazının bulunması durumunda, hangisinin temel yaşam alanı olduğu konusunda ihtilaflar doğabilmektedir.

  
  

  Somut uyuşmazlıkta, borçlunun bir şehir merkezinde bir apartman dairesi ve kırsal bölgede bir köy evi bulunmaktadır. Alacaklı, şehir merkezindeki dairenin satışı için haciz talep etmiştir. Borçlu ise bu dairenin ailesiyle birlikte temel yaşam alanı olduğunu ve haczedilemeyeceğini ileri sürmüştür.

  
  

  Yargıtay, borçlunun temel yaşam alanı olarak sürekli kullandığı taşınmazın haczedilemeyeceğine hükmetmiştir. Şehir merkezindeki dairenin borçlunun ikametgah adresi olması nedeniyle, alacaklının talebi reddedilmiştir.

• Mesleki Araçların Kapsamı ve Haczi

  Borçlunun mesleğini icra edebilmesi için zorunlu olan araçlar haczedilemez. Ancak bu araçların kapsamı uygulamada sıklıkla tartışma yaratmaktadır.

  
  

  Somut olayda mali müşavirin ofisinde kullandığı bilgisayar ve yazıcıların haczedilmesi için icra müdürlüğü tarafından işlem yapılmıştır. Borçlu tarafça bu eşyaların mesleğin icrası için zorunlu olduğu ve haczedilemeyeceği ileri sürmüştür.

  
  

  Yargıtay, mali müşavirin mesleğini icra etmesi için gerekli olan bilgisayar ve yazıcının haczedilemeyeceğini belirterek icra müdürlüğü işlemini iptal etmiştir. Ancak bununla birlikte, lüks kategorisinde değerlendirilebilecek eşyalar veya ofis süs eşyalarının bu kapsama dahil edilmediği ifade edilmiştir.

  
  

• Borçlunun Maaşının ve Özellikle Emekli Aylığının Haczi

  Borçlunun maaşı (emekli maaşı hariç) haciz konusu yapılabilir. Ancak bu tür gelirlerden yalnızca belirli bir oranın haczedilebileceği, borçlunun asgari yaşam düzeyinin korunması gerektiği kabul edilmiştir:

  
  

  Somut olayda işçinin maaşının tamamına haciz konulmuştur. Borçlu, kendisine ve ailesine geçim sağlayacak yeterli bir miktarın bırakılmadığını iddia etmiştir. Yargıtay, maaşın yalnızca 1/4’üne kadar olan kısmının haczedilebileceğinden bahisle borçlu lehine karar vermiştir. Ayrıca, borçlunun yoksulluk sınırında yaşam sürmesi durumunda haczedilebilecek miktarın yeniden değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmiştir.

  
  

  Bunun haricinde borçlunun emekli maaşına ise kendi açık rızası olmaksızın haciz konulabilmesi mümkün değildir. Yine bu hususta borçlunun rıza gösteren belgelere imza atmış olması halinde ise Yargıtay özellikle bankaların kredi tesis işlemi esnasında borçlulardan aldığı maaş haczine muvafakat belgelerinin tüketici hukuku kapsamında haksız şart kabul edileceği durumlarda bu muvafakatlerin de geçersiz sayılabileceğine dair emsal kararlar vermiştir.

  
  

• Eğitim ve Sağlık Araçlarının Haczi

  Borçlunun veya ailesinin eğitim ve sağlık ihtiyaçlarına yönelik araçlarının haczi yasaktır. Ancak bu malların nitelendirilmesinde sorunlar yaşanabilir:

  
  

  Yaşanan bir uyuşmazlıkta, öğrencinin online eğitim gördüğü bilgisayarına haciz konulmak istenmiştir. Borçlu, bu bilgisayarın eğitim amacıyla kullanıldığını belirtmiştir.

  
  

  Yerel mahkeme ise bilgisayarın eğitim için temel bir ihtiyaç olduğunu ve haczedilemeyeceğini belirtmiştir. Bununla birlikte, lüks kategorisine giren üst segment bir dizüstü bilgisayar olması halinde haciz uygulanabileceği de benzer kararlarda vurgulanmıştır.

Haczi Kabil Olmayan Malların Haczi Halinde Şikayet Süreci ve Haczin Kaldırılması

İcra ve İflas Kanunu, haczi kabil olmayan malların belirli şartlar dahilinde koruma altına alınmasını öngörmektedir. Ancak uygulamada, borçlunun haczi kabil olmayan malları üzerinde yanlışlıkla haciz işlemi yapılabilir. Bu durumda, borçlunun ve ilgili tarafların şikayet yoluna başvurma hakkı bulunmaktadır.

Şikayet Süreci

Haczi kabil olmayan mallar üzerinde yapılan haciz işlemine karşı, İcra ve İflas Kanunu’nun 16. maddesi uyarınca şikayet yoluna başvurulabilir.

• Süre: Şikayet, haciz işleminin öğrenildiği tarihten itibaren 7 gün içinde yapılmalıdır (İİK m. 16).

• Yetkili ve Görevli Mahkeme: Şikayet, işlemi gerçekleştiren icra müdürlüğünün bağlı bulunduğu icra mahkemesine yapılır.

  
  

Şikayet Başvurusu ve Haczin Kaldırılması

Borçlu, icra mahkemesine dilekçe ile başvurarak haciz işleminin hukuka aykırı olduğunu ileri sürer. Delil olarak haczedilen malların haczi kabil olmadığına dair belgeler (örneğin, sosyal güvenlik ödemesi olduğuna dair banka dekontu, mesleki araçlara ilişkin fatura veya ruhsat) sunarak şikayetini somutlaştırması gerekir.

Mahkeme, haciz işleminin kaldırılması yönünde karar verdiğinde, karar icra müdürlüğüne bildirilir. Kararın uygulanmasıyla, haciz işlemi derhal kaldırılır.

Sonuç

Haczi kabil olmayan mallara ilişkin düzenlemeler, Anayasa'nın sosyal devlet ilkesi ve insan hakları çerçevesinde geliştirilmiştir. Amaç, borçluyu tamamen yoksunlaştırmak yerine, alacaklıların haklarını korurken borçlunun asgari yaşam koşullarını sürdürmesini sağlamaktır. Bu düzenlemeler, toplumsal barışı ve bireylerin onurunu koruma açısından kritik öneme sahiptir.